1.1. Definitie

Asbest is de verzamelnaam voor een aantal magnesiumhoudende silicaten met een vezelachtige structuur, die van nature voorkomen in de aardbodem. Men onderscheidt volgende groepen van asbestvezels: serpentijnen (plaatvormige silicaten) en amfibolen (kettingvormige silicaten).

Chrysotiel (witte asbest), dat deel uitmaakt van de serpentijnen, is omwille van zijn goede hittebestendige eigenschappen, het commercieel belangrijkste en enige type van de serpentijnen en is goed voor 95 % van het commercieel gebruik van asbest. De belangrijkste vertegenwoordigers van de groep van de amfibolen zijn crocidoliet (blauwe asbest) en amosiet (bruine asbest). Crocidoliet wordt beschouwd als de gevaarlijkste vorm.

De volgende specifieke fysische eigenschappen kenmerken asbest:

• Omwille van het sterke isolerende vermogen en de lage warmtegeleiding was asbest een zeer geschikt product om te gebruiken als warmte- en geluidsisolatiemiddel;
• Asbest heeft een zeer grote specifieke vezeloppervlakte en heeft bijgevolg een sterk bindend vermogen. Wanneer asbest werd aangewend als bindmiddel resulteerde dit in een zeer hoge trekvastheid van het betrokken mengsel;
• Asbest is chemisch neutraal en onbrandbaar.

Asbest kende omwille van deze gunstige eigenschappen vele toepassingen. Dit zowel in losse evenals in gebonden vorm. De toepassingen met vrije asbestvezels resulteren in een veel hoger risico op blootstelling van asbest. De inademing van asbestvezels kan asbestose, mesothelioom of longkanker veroorzaken. Bij de toepassingen in een gebonden vorm is het risico van blootstelling significant lager.

De productie en het gebruik van asbesthoudende materialen werd dan ook stelselmatig afgebouwd. Vanaf het einde van de jaren ‘70 werkte de overheid aan de invoering van beschermende maatregelen. Eerst werden de gevaarlijkste manipulaties en toepassingen verboden. Geleidelijk aan werden, ook onder invloed van de Europese regelgeving, meer preventiemaatregelen voor het werken met asbest opgelegd, en blootstellingsgrenzen vastgesteld, die in de loop der jaren meermaals verstrengd werden. Een belangrijke vooruitgang kwam er in 1998, toen het vervaardigen en het gebruik van een zeer groot aantal asbesttoepassingen verboden werd, in die mate zelfs dat men eigenlijk al van een asbestverbod kon spreken. Het koninklijk besluit van 23 oktober 2001 tenslotte, legde een totaal asbestverbod op vanaf 1 januari 2002, met uitzondering van enkele zeer specifieke industriële toepassingen die nog werden toegelaten tot 1 januari 2005.

Door de verboden op de productie, het op de markt brengen en het gebruik van asbest in Europa zijn de milieuproblemen van asbest verschoven van de productiefase en de gebruiksfase naar de fase van de afvalstoffenverwerking.

Bij afbraakwerkzaamheden van gebouwen en installaties kunnen evenwel nog significante hoeveelheden asbest vrijkomen. Naast afbraakwerkzaamheden, kan er eveneens asbest vrijkomen bij de reiniging van daken en het bewerken van asbesthoudende materialen.

In Vlaanderen zijn alle asbesthoudende afvalstoffen (i.e asbestcement en ander hechtgebonden asbest (HA) en niet-hechtgebonden asbest (NHA)) juridisch gevaarlijke afvalstoffen geworden sinds de wijzigingen van VLAREM II in juni 2006. Een uitzondering wordt gemaakt voor afvalstoffen waarin asbesthoudend afval voorkomt in heel lage concentraties: wanneer asbest in een afvalstof voorkomt in een concentratie > 1 g/kg (of 0,1 massaprocent) dan is dit afval belast met asbesthoudend afval. Wat betreft de recyclage van puingranulaten (geen asbesthoudend afval) geldt als grens dat er maximum 100 mg/kg (0,01 m%) gewogen asbest aanwezig mag zijn in het geproduceerde puingranulaat. Onder deze grens wordt het materiaal als “asbestvrij” verklaard en komt het in aanmerking voor hergebruik als secundaire grondstof (om aan te wenden als bouwstof).